Manga (jap. 漫画) – komiks, obraz, rysunek, szkic, karykatura. Japońskie słowo wywodzące się ze sposobu ozdabiania rycin i innych form sztuki użytkowej. Współcześnie używane poza Japonią oznacza japoński komiks.
Manga wyewoluowała z połączenia ukiyo-e i wschodniego stylu rysowania, a swoją obecną formę przybrała krótko po II wojnie światowej. Manga jest drukowana głównie w czerni i bieli, nie licząc okładek i ewentualnie kilku pierwszych stron.
Popularne mangi są adaptowane na filmy animowane i seriale anime.
Pochodzenie
Słowo manga znalazło się w powszechnym użytku po opublikowaniu w XIX w. Hokusai Manga, zawierającej posortowane rysunki ze szkicowników znanego artysty ukiyo-e, Hokusaia. Jednakże już giga (lit. zabawne obrazki), rysowane w XII w. przez różnych artystów, zawierają niektóre cechy mangi, takie jak zainteresowanie historią i prostą, syntetyczną linię.
W drugiej połowie XIX w., kiedy Japonia dokonała otwarcia na świat (era Meiji), zaczęto sprowadzać zachodnich artystów, by uczyli japońskich studentów europejskich metod i technik kreowania obrazu. W obecnej formie manga zaistniała dopiero po II wojnie światowej.
W XX w. słowo manga zaczęło odnosić się głównie do komiksu, który w kulturze japońskiej jest traktowany inaczej, niż w amerykańskiej. Manga jest w Japonii formą sztuki i – jednocześnie – popularnej literatury. Podobnie jak jej amerykański odpowiednik, manga była i jest krytykowana za zawartą w niej przemoc i podteksty seksualne, ale nie ma zakazów prawnych, które by ją ograniczały. Ta wolność pozwala artystom rysować mangi dla każdej grupy wiekowej i na każdy temat.
Samo słowo manga używane jest do określenia japońskiego komiksu, najczęściej poza granicami Japonii, gdzie używa się określenia comics lub jego zjaponizowanej formy komikku. Natomiast osoby starsze kojarzą mangę z humorystycznymi rysunkami, karykaturami lub satyrami społecznymi, a przez współczesnych z drzeworytami z okresu Edo. Dopiero w dalszej kolejności z komiksem.
Formaty mangi
Większość mang publikowana jest w periodycznie ukazujących się magazynach. Każdy z nich prowadzi zwykle od kilku do kilkunastu serii w odcinkach. Zazwyczaj po 20-40 stron na odcinek. Wydawnictwa te są drukowane na papierze o niskiej jakości i mogą mieć od 200 do ponad 850 stron. Mogą też zawierać pojedyncze historyjki i yonkomy (paski komiksowe). Twórcy takich komiksów zaczynają od kilku pojedynczych historyjek, pracując na uznanie. Jeśli te okażą się sukcesem, są kontynuowane.
Gdy seria publikowana jest przez dłuższy czas, jej rozdziały zostają zebrane razem i wydrukowane w oddzielnych tomikach zwanych tankōbon.
Manga jest klasyfikowana według wieku i płci odbiorców. Książki i magazyny dla chłopców (shōnen-manga) i dziewcząt (shōjo-manga) mają różniące się okładki i znaleźć je można na innych półkach w księgarniach.
Tradycyjnie manga jest zapisana od prawej do lewej strony. Niektórzy wydawcy tłumaczonej mangi trzymają się takiego formatu, niektórzy odwracają kierunek od lewego do prawego, żeby ułatwić czytanie zachodnim czytelnikom.
Styl
Linia górująca nad formą, rozkład paneli inny niż w zachodnim komiksie. Panele i strony czyta się od prawej do lewej, tak jak w tradycyjnym japońskim piśmie. Mimo że grafika waha się od realistycznej do prostej i komiksowej, postacie posiadają „wschodnie” rysy i ogromne oczy. Duże oczy są charakterystycznym elementem mangi, odkąd w latach 60. XX wieku Osamu Tezuka, twórca Astro Boya, uznawany za ojca współczesnej mangi, zaczął tak je rysować, naśladując styl kreskówek Disneya. Nie wszyscy artyści jednak trzymają się tej konwencji.
Gatunki
Gatunki większości mang zbieżne są z gatunkami obecnymi w komiksie zachodnim, są jednak pewne gatunki charakterystyczne dla komiksu japońskiego i pojawiające się w nim częściej:
- Shōjo-manga (jap. 少女漫画 shōjo-manga) – rodzaj mangi przeznaczonych głównie dla dziewcząt.
- Shōnen-manga (jap. 少年漫画 shōnen-manga) – rodzaj mangi przeznaczonych głównie dla chłopców.
- Seinen-manga (jap. 青年漫画?) – manga adresowana głównie do młodych mężczyzn w wieku pomiędzy 18 a 30 lat.
- Josei-manga (jap. 女性漫画?) – rodzaj mangi, który opowiada o codziennym życiu kobiet w Japonii i jest skierowany do starszych nastolatek i dojrzałej widowni żeńskiej.
- alternatywna (zobacz też: garo);
- gekiga (dosł. dramatyczne obrazy) – odpowiednik zachodniego określenia powieść graficzna, ukuty przez Yoshihiro Tatsumiego, dla odróżnienia od popularnych komiksów skierowanych do młodszego czytelnika;
- la nouvelle manga (francusko-belgijsko-japoński ruch artystyczny, przypominający stylem mangę (np. Szpinak Yukiko);
- nurt erotyczny, czyli ecchi (lekko erotyczne, często widać bieliznę, nagie ciało bez szczegółów lub z przysłoniętymi częściami intymnymi), hentai (jap. zboczeniec; sceny erotyczne i pornograficzne, szczególnie w anime), a także mniej dosłowne w pokazywaniu erotyki nurty komiksów o tematyce homoseksualnej czyli shōjo-ai (dziewczęca miłość) lub yuri oraz shōnen-ai (chłopięca miłość) lub yaoi.
Manga poza Japonią
W Japonii manga jest rysowana, pisana (tekst pionowy) i drukowana od prawej do lewej. Kiedy tytuły są tłumaczone na inne języki, grafika i layout były odwracane w procesie zwanym floppingiem tak, by zeszyty mogły być czytane od lewej do prawej. Jednak twórcy tacy jak Akira Toriyama nie zgadzali się na taki sposób modyfikacji swoich dzieł i życzyli sobie, żeby zagraniczne wersje utrzymały oryginalny format od prawej do lewej. W wyniku nacisku i fanów i twórców większość wydawców zaczęła oferować format od prawej do lewej, a format od lewej do prawej prawie zarzucono.
Tłumaczona manga zawiera niekiedy odnośniki dotyczące japońskiej kultury, które często są dla obcokrajowców niezrozumiałe.
We Francji pojawiają się dramaty dla dorosłych i formy eksperymentalne prezentowane w formie mangi. Istnieje też ruch Nouvelle Manga zapoczątkowany przez Frédérica Boileta, dążący do połączenia dojrzałej, wyszukanej mangi ze stylem tradycyjnego komiksu francusko-belgijskiego.
Wydawnictwo Chuang Yi publikuje mangę po angielsku i chińsku w Singapurze. Niektóre angielskojęzyczne tytuły tego wydawnictwa są importowane do Australii i Nowej Zelandii. W Indonezji rynek manga w krótkim czasie stał się jednym z najszybciej rosnących poza Japonią. Manga wIndonezji jest publikowana przez Elex, Media Komputindo, Acolyte, Gramedia. W Australii wiele popularnych japońsko- i chińskojęzycznych mang i anime jest wydawanych przez Madman Entertainment.
Manga okazała się na tyle popularna, że wydawnictwa takie jak Antarctic Press, Oni Press, Seven Seas Entertainment, TOKYOPOP, a nawet Archie Comics zaczęły wydawać własne, inspirowane mangą zeszyty w podobnej stylizacji. Pierwsze z nich pojawiły się w 1985.
Manga w Polsce
Pierwszą mangą oficjalnie wydaną w Polsce było Aż do nieba (jap. Ten-no hate made) autorstwa Riyoko Ikedy, wydane przez Japonica Polonica Fantastica. Na polskim rynku działają wydawnictwa specjalizujące się w mandze:
- Hanami
- Japonica Polonica Fantastica
- Kotori
- Ringo Ame
- Studio JG
- Taiga
- TM-Semic
- Waneko
- Yumegari
Manga znajduje się także w ofercie wydawców komiksowych, takich jak Egmont czy Kultura Gniewu. W ofercie można znaleźć tytuły:
- Czarodziejka z Księżyca (shōjo),
- Yami no matsuei: Ostatni synowie ciemności (shōnen-ai),
- Love Hina,
- Fullmetal Alchemist (shōnen)
- Crying Freeman
- Heat (seinen)
Pojawiają się propozycje jednotomowe jak Uzumaki czy Odległa dzielnica oraz wielotomowe serie (Naruto).
W Polsce wychodzą również magazyny Mangi i Anime. Najpopularniejsze z nich to „Otaku” (miesięcznik), „Kyaa!” (dwumiesięcznik) oraz „Arigato” (kwartalnik). W lipcu 2011 roku zadebiutował nowy magazyn pt. „Akiba” (dwumiesięcznik). Nakłady od 2 do 6 tysięcy egzemplarzy.